Anakart Tamirini Kendiniz Yapın!

Donanım bozulmalarının faili meçhul olabilir - bilgisayarın çökmesi, görüntü anormallikleri ya da sabit diskinizle işlem yaparken okuma/yazma hataları. Hepimiz yaşarız, bunun üzerine genellikle ilk yaptığımız iş yeni sürücüleri indirip yüklemektir. Daha sonra işletim sisteminizin dahilindeki değiştirme seçeneklerine bakarsınız. Ayrıca ilgili ayarlar için BIOS'a da bir uğrarsınız veya son çare olarak örneğin belleğinizi değiştirmek gibi yeni parçalar satın almak için onca yol kat edip, dağları taşları aşarsınız. Fakat bilgisayarınız gene de doğru bir şekilde çalışmaz, siniriniz alt üst olur. Sisteminizde meydana gelen hataların sebebi sadece işletim sistemleri ve cihaz sürücüleri değildir. Şayet sisteminizin herhangi bir yanında sorun varsa dört çekirdekli işlemciler ve terabyte kapasiteli sabit diskler gibi son teknoloji ürünleri bile sizi kurtaramaz. Donanım üreticileri masaüstü veya dizüstü bilgisayarınızın her bileşeni için bir kullanım ömrü tanımlarlar. Bu kullanım ömrü sabit diskler için yaklaşık beş senedir ama diğer bileşenlerin daha uzun ömürlü olması beklenebilir. İşlemciler, bellekler, anakartlar ve ekran kartları gibi yarı iletken ürünleri doğru biçimde çalıştırılır ve iyi soğutulurlarsa çok daha uzun ömürlü olabilirler. Fakat ne yazık ki tam olarak ne kadar süreyle sağlıklı çalışacaklarını söyleyecek bir sihirli küremiz yok. Anakart ve ekran kartları gibi yarı iletken ürünlerinin çoğunda kullanılan elektrolit kapasitörler (sığaçlar) bilgisayarınızın zaman zaman tuhaf davranışlar göstermesine neden olabilirler. Peki, bilgisayarınızın hatalı çalışmasına neden olanlar bu bozuk anakart kapasitörleriyse ne yapabilirsiniz? Eğer ürünün garanti süresi bitmemişse doğal olarak atacağınız ilk adım hatalı ürünü satıcıya geri iade edip yenisiyle değiştirmek olurdu. Bozuk anakartınızı yenisiyle değiştirme durumu ortaya çıkarsa, yeni bellek ve işlemci de satın almak isteyebilirsiniz. Fakat eğer sadece sorununuz bu kadarla sınırlı ise size çok daha aza mal olacak bir çözüm yoluna ne dersiniz? Elektrolit kapasitörleri (sığaçları) kendi elinizle değiştirmeniz kesinlikle mümkün. Bu yazımızda size çok az bir maliyetle ve doğru araçlarla anakartınıza ya da ekran kartınıza nasıl yeniden hayat verebileceğinizi göstereceğiz.

Kapasitörler - Bilinmeyen Yaratıklar


Kapasitörler (sığaçlar) ve dirençler elektrik ve elektronik devrelerde en çok kullanılan devre elemanlarıdır. Kapasitörler elektriksel filtrelerde (diplexer, dublexer vb.), osilatör devrelerinde parazit giderici olarak veya elektrolit kapasitör şeklinde tek başına filtreleme elemanı olarak da kullanılabilirler. Elektrolit kapasitörler alüminyum gövdelerinin içinde elektriksel iletkenliği bulunan bir çeşit sıvı barındırdıklarından dolayı diğer akrabalarından farklıdırlar. Bu sıvıya elektriksel iletkenliğinden dolayı "elektrolit" denir. Güç kaynaklarındaki hemen hemen tüm elektronik devreler filtreleme kapasitörlerine sahiptirler. Bu kapasitörlerin görevi şebekeden gelecek harmoniklerin (elektriksel düzensizlikler, ani gerilim yükselmeleri) transformatörler ya da transistörler (geçirgeç) gibi hassas elemanlara zarar vermesini engellemektir. Daha açıkça konuşmak gerekirse bir kapasitör, bir şarjlı pille benzer çalışma şekline sahiptir: DC (Doğru) gerilim uygulandığında elektrik enerjisi ile dolar. Gerilim kaynağı ve kapasitör birbirinden ayrıldığı zaman kapasitörün içindeki gerilim kendi içinde hapsolur (Gerilim kaynağının değerini alır). Biz bu koşullardan güç bağdaştırıcılarında gerilim eşitleme, vb. işlemler yaparken yararlanırız. Transformatörler güç kaynağına gelen şebeke gerilimini bilgisayar parçalarının kullanabileceği seviyeye indirir. Doğrultucular (AC - DC dönüştürücüler) ise bu AC gerilimi alıp doğrultarak DC gerilime dönüştürürler. İlk doğrultmada elde edilen DC gerilim pek "düzgün" değildir yani dalgalıdır. Bu dalgalanmayı da adeta ayrı bir gerilim kaynağı vazifesi gören kapasitörler en aza indirir. Kapasitörler, kararlılığın tam olarak sağlanıp sağlanmadığından emin olabilmek ve gerilim doğrultma işlemi sırasında kendilerine aşırı yük binmemesi amacıyla bir düşük "Eşdeğer Seri Direnç (ESD)" (Low-ESR) ile beraber kullanılırlar.

Kapasitörler Akmaya Başladığı Zaman


AGP yuvasının yanındaki kısmen akmış kapasitörler. Elektrolit kapasitörlerdeki ESD, basitçe elektrolit sıvının elektriksel iletkenliği olarak tanımlanabilir. Elektrolitler, yüksek elektriksel iletkenlikleri sebebiyle özellikle düşük ESD kapasitörlerde kullanılırlar. Elektrolitin (çoğunlukla seyreltici maddeler içerirler) iletkenliğini daha da artırabilmek için katkı maddeleri eklemeniz gerekmektedir. Bu katkı maddelerinden biri de sudur. Suyun seyreltici etkisi sıvı içersindeki serbest iyonlarının sayısını, yani kısaca sıvının elektriksel iletkenliği arttırır. Bunun yanında su kirli ise alüminyum gövdede korozyon (demirde paslanma adıyla anılır) olayı oluşabilir. Korozyon sırasında meydana gelen kimyasal reaksiyon sonucu gövdenin içinde bir gaz birikmeye başlar. Bu gaz iç basıncı arttırır ki bunu kapasitörün şişkinliğinden anlayabilirsiniz. Kapasitörün üst tarafındaki alüminyum ise adeta önceden belirlenmiş bir delinme noktası vazifesini görür. İçteki basınç oldukça yüksek değerlere ulaşınca sıkışmış gaz tepe noktasını delerek dışarı çıkar. Hatta ve hatta bu deliğin oluşmadığı durumlarda kapasitör iyice şişerek yüksek bir patlama sesiyle patlayabilir. Aynı durum aşırı gerilim yüklemesinin olduğu durumlarda da gerçekleşebilir. Patlama sonrası anakartın üzerine saçılan iletken sıvı kirliliğe ve hatta bilgisayarınızı alevler içersinde bırakabilecek kısa devrelere sebebiyet verebilir. Anakart dayanıklılığı meselesi üretici firmalara özellikle 1999 ve 2005 yılları arasında zor anlar yaşattı. Uygunsuz ya da düşük kaliteli elektrolitlerin kullanıldığı kapasitörler birçok probleme neden oldular ve anakartların ömrünü oldukça kısalttılar. Kapasitörlere sadece kirli elektrolitler de zarar vermez. Her sıvıda da olduğu gibi, elektrolit fiziksel halini değiştirebilir, yani buharlaşabilir. Üstelik bu olay sadece sisteminiz çalışırken değil, aynı zamanda sistem kapalıyken veya anakart bir yerde saklı dururken de oluşabilir. Buradan anlıyoruz ki yalnızca RAM ve işlemciler değil kapasitörler de iyi bir soğutmaya ihtiyaç duyar. Buharlaşma ortam sıcaklığına bağlı bir olgu olduğuna göre, soğutma kapasitörlerin kullanım ömrünü arttırır. Doğruluğu henüz kanıtlanmamış bir teoriye göre sıcaklığın her 10 derece düşüşünde kapasitörün ömrü iki kart artar. Akmış Kapasitörleri Nasıl Belirleyebiliriz? Genellikle, bozuk bir kapasitörü dış görünüşünden tespit ederiz. Tepedeki şişkinlik ya da bir kaçış deliği kapasitörün ölmek üzere olduğunu veya çoktan ölmüş olduğunun açık göstergeleridir. Bazen de kapasitörü alttan saran plastik kaplama alüminyum gövdenin içindeki gaz basıncı sebebiyle şekil değiştirir. Elektrolit sıvısı uzun zaman içinde alüminyum gövdede hiç iz bırakmadan akıp giden bozuk kapasitörleri belirlemek ise hakikaten zordur. Bir kapasitördeki sıvı miktarı ne kadar az ise elektrik enerjisi kapasitesi de o kadar azdır. O halde kapasitörlerin kapasitesini ölçebileceğiniz bir multimetreye kesinlikle ihtiyacınız var. Bu cihazları yaşadığınız yerin elektronikçiler çarşısından 50 YTL'den daha az bir maliyetle temin edebilirsiniz. Biz bir Digitek DS-568F kullandık. Cihazımız 40 dolardan daha ucuz olmanın yanında amaçlarımız için yeterli bir ürün.

Acil Servise Hoş Geldiniz

Bozuk kapasitörlü bir anakart ararken raflarımızda birkaç senedir yer edinmiş MSI markalı bir anakart gözümüze çarptı. Fakat özürlü kapasitörler hemen hemen tüm üreticilerin bir problemi. O yüzden, seçtiğimiz ürünün sadece bir örnek teşkil ettiğini unutmayın. Sahip olduğu iki adet işlemci soketiyle K7Master'in yeniden canlandırma süreci için oldukça uygun olduğuna inanıyoruz. Çünkü böyle bir anakartı bulunan bir kişi RAM'lerin yanında iki işlemciyi de değiştirmek zorunda kalabilirdi ki bu onun için oldukça moral bozucu olurdu. Dışardan bakarak tüm kapasitörlerin hatalı olup olmadığını anlayamadık. Fakat hepsi özdeş olduğundan, hepsinin değiştirilmesi gerektiğini varsayıyoruz. Bu sebeple hepsi aynı kapasiteye sahip 26 yeni kapasitör arayışına giriştik.



Bozuk kapasitörlü bir anakart ararken raflarımızda birkaç senedir yer edinmiş MSI markalı bir anakart gözümüze çarptı. Fakat özürlü kapasitörler hemen hemen tüm üreticilerin bir problemi. O yüzden, seçtiğimiz ürünün sadece bir örnek teşkil ettiğini unutmayın. Sahip olduğu iki adet işlemci soketiyle K7Master'in yeniden canlandırma süreci için oldukça uygun olduğuna inanıyoruz. Çünkü böyle bir anakartı bulunan bir kişi RAM'lerin yanında iki işlemciyi de değiştirmek zorunda kalabilirdi ki bu onun için oldukça moral bozucu olurdu. Dışardan bakarak tüm kapasitörlerin hatalı olup olmadığını anlayamadık. Fakat hepsi özdeş olduğundan, hepsinin değiştirilmesi gerektiğini varsayıyoruz. Bu sebeple hepsi aynı kapasiteye sahip 26 yeni kapasitör arayışına giriştik.

Low-ESR (Düşük-ESD) Kapasitörler Nasıl Satın Alınır?



Bunlar basit, radyal elektrolit kapasitörlerdir Maliyeti göz önünde bulundurduğumuzdan özel düşük ESD kapasitörlerini (piyasada Low-ESR kondansatör olarak bilinir) satın almak bizim için daha da zorlaştı. Kapasitörleri değiştirmenin ancak daha ucuza mal olacaksa mantıklı olacağından yola çıkıyoruz, hedefimiz de bu zaten. Ancak şunu da unutmayın, eğer kapasitör yenileme işlemi başarısızlıkla sonuçlanırsa yeni bir anakart almak zorunda kalcğınız gbi yeni bir işlemci ve belleğe de para ayrma drumunda olacaksınız. Kapasitörleri akıp gitmiş K7D Master anakartımız için 1000µF, 6.3 V ve 105 dereceye kadar dayanabilen 26 radyal kapasitöre ihtiyacımız vardı. Bu teknik verileri kapasitörün (sığacın) üzerine bakarak elde edebilirsiniz. Kapasitörün çapı 8 mm, yüksekliği 16 mm ve iki teli (anot-katot) arasındaki uzaklık 3.5 mm.



İşte sipariş ettiğimiz kapasitörler Yaptığımız bir dizi araştırmanın sonucunda alışveriş tercihimizi uygun fiyatlı kapasitörler satan sıradan bir satıcıdan yana kullandık. İstediğimiz 6.3 V'luk kapasitörleri bulamadık ama sonunda 10 V'luk modellerden birini satın almaya karar verdik. Tellerin arasındaki uzaklık ve çap istediğimiz ölçütlere uyuyordu, fakat boyu 20 mm'yi buluyordu. Kullandığınız anakarta da bağlı olarak 4 mm biraz sorun çıkartabilir. O yüzden alacağınız kapasitörleri seçmeden önce anakartınızdaki kapasitörler ile ekran kartı vb. genişleme kartları arasında ne kadar mesafe bulunduğunu ölçün. Yüksekliğinin 4 mm fazla olması bizde herhangi bir soruna yol açmadı. 30 kapasitör için kapasitör başına 50 sent harcadık - Buna nakliye ve diğer hizmetlerin ücretleri dahil değil. Hadi Başlayalım! Kullandığımız Araçlar Bu bir işlemci destekli lehimleme/lehim sökme cihazı Başlamadan önce buradan görüp de yapacağınız şeylerin tamamen sizin sorumluluğunuz altında olacağını hatırlatmak istiyoruz. Ayrıca bu işlemleri sadece lehim işinde tecrübeli olan kişilerin yapmasını öneriyoruz. THG Türkiye vereceğiniz herhangi bir zarar için sorumluluk kabul etmez. Profesyonel lehim sökme araçları, lehimleme işleri için çok önemlidir. Sadece elle kullanılan havyalar ve lehim sökme pompaları böyle bir iş için uygun değildir. Çünkü lehimin tek bir dokunuşla yerine enjekte edilmesi veya sökülmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, lehim istenmeyen biçimde hemen katılaşacaktır. Anakartın temel katmanı büyük miktardaki ısıyı etrafa saçar, bu da lehim sökme işlemini imkânsızlaştırır. Lehim sökme araçlarınızın uç bölümü 0.8-1.0 mm çapında olmalıdır. Böylece lehim, lehimleme noktasından kolaylıkla yukarı çekilebilir. Deney laboratuarımızda eski bir işlemci destekli lehimleme/lehim sökme cihazı (PLE-9001) kullandık. Öte yandan deneyde kullandığımız diğer tüm lehimleme araçlarının üreticisi ERSA idi. Uzmanlar aradıkları her şeyi bu firmadan temin edebilirler Elektronik emme pompalı lehim sökme havyası Tabii ayrıca, lehim teline ve bir elektronik köşegen kesme kerpetenine de ihtiyacımız var. Geriye normal bir keserden daha küçük boyuttaki aletler kalıyor ki hassas işlerimiz onları kullanacağız. Plastik tornalı küçük bir tezgâh mengenesi de anakarta dikey pozisyonda lehim yapmamıza yardımcı olacaktır. Yalnız mengeneyi uygun yere taktığınızdan emin olun ve çok da yukarı çekmeyin. Kapasitörleri Yerinden Sökmek Anakartı mengene ile uygun pozisyonda tutturduktan sonra bozuk kapasitörlerin lehimleme noktalarının yerlerini anakart üzerinde belirledik ve kartın arka tarafındaki lehimleme noktalarını pompalı havyamız yardımıyla çekip çıkarttık. Sıfıra Sıfır Elde Var Sıfır? Bazen, ne kadar çok ısı uygulayıp lehim pompasıyla çekmeye çalışsanız da lehimleme noktasındaki lehim bir türlü kopmayabilir. Bu noktada bir delik elde etmek için lehimleme noktasından kurtulmamız gerektiğinden 0.8 mm çaplı ufak bir metal iğneyi kerpeten yardımıyla lehimleme noktasına değdiriyoruz ve havya ile dikkatlice ısıtıyoruz. Eğer her şey yolunda giderse sıvılaşan lehimi, lehimleme gözünden kaldırabilirsiniz. Fakat bunu yaparken dikkatli olun: Metal iğneye gereğinden fazla baskı uygularsanız, deliğin etrafındaki hassas iletim hatlarına zarar verebilirsiniz.



Lehimleme noktalarını metal bir iğne yardımı ile açmak Eğer bunu yapınca da başarı elde edemezseniz, lehimleme noktasını delebilmek için hala bir yolunuz var. Ama buna ancak elinizden başka bir şey gelmiyorsa kalkışın. Nitekim yapmanızı pek önermiyoruz!



Ancak son çare olarak başvurmanız gereken eylem: Anakartı matkapla delmek. Anakartınıza Yeni Kapasitörleri Lehimlemek Tüm akmış kapasitörleri anakarttan ayırdık ve artık yenilerini lehimlemeye başlayabiliriz. Yalnız bunu yaparken kapasitörlerin kutuplarına dikkat edin. Eğer eksi ile artıyı karıştırırsanız kapasitörleriniz aniden patlamaya başlayabilir ve tüm uğraşınız boşa gitmiş olur. Yeni nesil kapasitörler artı ucu diğerinden daha uzun olarak geliyorlar. Her şeyin doğrulundan emin olmak için gene de kapasitöre (sığaca) yakından bir göz atın: Gövdesinde gerekli ifadelerin yer alıp almadığını, üzerinde bir çok eksi işaretinin ve ilgili bacağı gösteren okun bulunup bulunmadığını kontrol edin. İki kutup da anakartınızda ilgili imlerle ayrıca gösterilmiştir.



Kapasitörleri yerleştirirken kutuplara kesinlikle dikkat edin.



Kapasitörü deliklerden sonuna kadar geçirin. Bu işlemden sonra anakartı ters çevirip bacakları hafifçe eğin ki kapasitörler yere düşmesin.



Kapasitörleri lehimliyoruz.



ve bacakları kesiyoruz.


Bitti! Anakartınız artık yeniden çalışmaya hazır. Sonuç Bir anakartın bozulması deyim yerindeyse her şeyin içine eder. Özellikle de tanesi sadece birkaç Sent'ten satılan kapasitörler gibi basit parçalar için bu kadar zorluk çekmek tahammül edilebilecek gibi bir şey değil. Günümüzde anakart üreticileri artık hızla katı (solid) kapasitörler kullanmaya geçseler de, akmış haldeki elektrolit kapasitörler anakartların nispeten kısa sürede bozulmasına sebep olan nedenlerden birisidir. En kötü senaryo için bundan sonraki adımlarınızı yere sağlam basmalısınız: Kartınız hala garanti süresi içinde yer alıyor olsa bile satın aldığınız firmanın teknik servisi parçayı hemen yenileyemeyebilir. Tabii bunun nedenleri parça sıkıntısı veya ürün satın alındığında kapasitörler sapa sağlam olduğu için hizmet sağlamak istememeleri olabilir. Anakartınızı değiştirmek ise daha önce belirttiğimiz gibi yeni bir işlemci ve RAM almak gibi sizi fazladan masraflarla uğraştırabilir. Fakat durun - başka bir yol daha var: Bozukluğun akmış kapasitörler nedeniyle olduğundan eminseniz ve elektronik devre yapma konusunda yeterince deneyiminiz varsa bozuk kapasitörleri kendiniz yenileriyle değiştirerek anakartınızı yeniden hayata döndürebilirsiniz. Biz bu projemiz için toplamda sadece 15 dolar harcadık. Bir kez daha hatırlatmakta fayda var, el beceriniz kuvvetliyse ve ilgili ekipmanları kullanmayı biliyorsanız anakartın yanında yeni bir işlemci ve bellek satın almak zorunda da kalmayacağınız için üç haneli ücretler ödemekten kurtulabilirsiniz. Ve şunu bilin ki bozuk kapasitörler anakartlara has değildir, yani ekran kartınızın böyle bir sorunu varsa onu da kurtarmayı deneyebilirsiniz. Yapılan işlemler gördüğünüz gibi pek karmaşık olmadığından, yetenekli elektronik hobi meraklıları uygun araçları kullanarak birçok kapasitörü (sığaç) bir saatten daha kısa bir sürede değiştirebilirler. Daha az tecrübeli kullanıcılar ise uzman ekipmanlardan mahrum oldukları için başarılı olamayabilirler. Madem fazla tecrübeniz yok neden bir televizyon ve radyo tamircisinden yardım istemeyi denemiyorsunuz? Anakartınız üzerinde lehimlemeyle uğraşmak sizi aşan bir çaba ise, şunu düşünmenizde yarar var: Anakartınız zaten fiilen ölmüş durumda. Denemekten ne çıkar ki?

Alıntıdır!