Herkese merhaba,

Türkiye’de iki buçuk senedir elektrikli araba kullanıyorum. Bu süre zarfında 48bin km yol yaptım. İnsanların akıllarındaki bir çok soruya detayı cevap verebileceğimi düşünüyorum. Yazacaklarımı farklı kaynaklardan da bulmak mümkündür diye düşünüyorum.

İnsanların en çok sordukları sorular, “Nerede şarj ediyorsun?” ve “Ne kadar sürede doluyor?”

İnsanların elektrikli araç alma konusunda durduran sorular bunlar.

Elektrikli aracımı nerede şarj ediyorum? Siz nerede şarj edebilirsiniz?

Ben bu konuda şanslı insanlardanım, yaşadığım sitede elektrikli araç şarj istasyonu mevcut. Ancak şarj alt yapısı olmayanlar, site/apartman/iş yönetimi ile görüşüp istasyon kurdurabiliyorlar. Şarj istasyonu kurulumunda hizmet sağlayan firmalar mevcut. Gelip elektrik altyapısını inceleyip kurulumu sağlıyorlar.

Ev/İş dışında, şehir içinde ya da şehirler arasında şarj istasyonları son yıllarda mantar gibi arttı.

Bunların detaylarına girmeden şehir içi ücretsiz istasyonlardan biraz bahsetmek istiyorum.

Elektrikli aracınız BMW ise Borusan’larda yer alan eşarj istasyonlarını (ve BMW’ler için eşarj tarafından verilen ayrı bir kart ile) ücretsiz kullanabiliyorsunuz. Diğer firmalarında (Renault, Porsche, Mercedes’te durum nasıl bilmiyorum ama benzer uygulama onlarda da vardır diye düşünüyorum.) Sonuçta aracı servise getirdiğinizde pili boş geri vermiyorlar.  

Şarj hizmeti sunan firmalar kimi istasyonları belirli süre için ücretsiz yapabiliyorlar. Bu istasyonlarda aracı ücretsiz şarj etmek mümkün.

İçten yanmalı motora sahip bir aracın deposunu ücretsiz dolduramıyorsunuz ama elektrikli araçlarda mevcutta böyle bir imkan var.

Türkiye’deki (Dünyadaki de) şarj istasyonlarının yerleri bulmak için web sayfaları ve cep telefonu uygulamaları mevcut (bu kısmı ileride detaylandırmak üzere bu kadar yazmış olayım). Şarj hizmeti sağlayan firmaların da (memlekette eşarj, sharz ve ZES en yaygın olanları) uygulamalarından şarj istasyonlarının yerlerini görmek mümkün, ayrıca bu istasyonlardan istasyonun kullanımda olup olmadığını da görebiliyorsunuz.

Diğer web sayfalarına ve bunların uygulamalarına geri dönecek olursak. Bu sayfalarda istasyonun kullanımda olup olmadığı bilgisini birisi girmiyorsa

bilmiyorsunuz ya da arızalı olup olmadığını ama genel anlamda etrafta istasyonları görmek için çok faydalılar. Bunlardan Türkiye’de en yaygın olanı

plugshare. (https://www.plugshare.com/) Buradan Türkiye’deki şarj istasyon altyapısı hakkında bilgi alabilirsiniz.

Anlattığım bu kısımda benim izlediğim yol plugshare üzerinden gideceğim istasyonu belirleyip, daha sonra bu istasyonun hizmetini veren firmanın uygulamasından istasyonun durumu hakkında gitmeden bilgi alıyorum.

Anlattıklarımın bir adım ötesinde de ABRP (abetterrouteplanner) (https://abetterrouteplanner.com/) bulunuyor. Bu platform daha uzun yolculukları planlamak mümkün. Cep telefonu için uygulamasından, web sayfası, Apple Car Play ve Android Auto (henüz beta aşamasında) üzerinden

çalışabilen bu platforma aracınızı bağlayıp (bu platforma aracınızı bağlamak için değişik yöntemler mevcut, ben kendi aracımdan OBD port üzerindeki cihaz ile electrified adlı uygulamayı ABRP’ye bağladım. Pilin mevcut şarj durumu, pil sağlığı, ortalama tüketiminiz gibi bilgileri intermet üzerinden iletiyor) rota planlaması yapabiliyorsunuz. Aracın pil kapasitesi, tüketimi, rota boyunca rakım farkı gibi parametreleri kullanarak, gideceğiniz yere giderken nerede ne kadar duracağınızı ya da maks hızınızın ne olması gerektiğini sizin için planlıyor.

Nerede şarj ediyorsun sorusuna detaylı bir cevap olduğunu düşünüyorum.

Ne kadar sürede doluyor? Sorusuna gelince. Bunun tek bir cevabı yok maalesef. Her araçta, farklı şarj hızları ile farklı süreler elde ediliyor.

Öncelikle firmaların şu kadar zamanda şarj oluyor ifadesinin tam dolu pil için geçen süre genelde olmadığını belirteyim. Bunun nedeni şarj esnasında pile zarar vermemek için son %20-%10’lık kısımda şarj hızının oldukça düşürülmesi. Sıfırdan %80’e 30 dakika gelip, son %20 için 15 dakika geçmesi gerekebiliyor. Youtube’da bunu anlatan videolar dolu. Ancak yeni çıkan araçlarda bu durumun etkisinin azaltıldığını görmek mümkün. Bunu çoğu firma pil kapasitenin tamamını doldurmadan yapıyor. Pillerde bir brüt kapasite ve net kapasite oluyor. Örneğin iX3 80kWh’lik pile sahip iken 74kWh’lik net kapasite sunuyor. Araç 100% şarj olduğunu söylediğinde aslında %90 civarında dolmuş oluyor. Bunun hıza etkisi olduğu gibi pil ömrüne de olumlu etkisi oluyor. Yapılan testlerde pilin tam doldurulmadan kullanılmasının pil ömrüne çok olumlu etkisi olduğu görülmüş. Teslalarda pili tam şarj etmek mümkün diye biliyorum. Tesla bu konuda işi biraz fazla karıştırabiliyor, örneğin 100 ile 90’a aynı pili koyup, 90’da kullanılabilir kapasiteyi yazılım ile kısıyorlar diye biliyorum. Bunun daha derin detaylarını da bilmiyorum.

Şimdi pillerin aldıkları bir enerji miktarı olduğunu belirttim. Pillerin dolarken sabit hızda da dolmadığından kısaca bahsettim. Peki bu hızlar nedir? Neler belirliyor?

Öncelikle elektrikli araçları yürüten yüksek gerilim pillerinin direkt akım ile şarj edildiğini belirteyim. Ama fiş takılan her pirizde alternatif akım mevcut. Farklı gerilimlerde ve fazlar olsa da bu böyle. Tam bu noktada alternatif akım ile aracı şarj edebilmek için 22kW’lık bir sınır mevcut. Bunun üzerindeki şarj hızlarını anlatacağım.

Alternatif akımdan aracınızı şart etmek istiyorsanız bunu direkt akıma çeviren araç üstü çevirici (onboard charger) oluyor. Bu çeviricilerin bir kapasitesi var ve bu hızın üzerine çıkamıyorsunuz. Örneğin ZOE’lerde onboard charger 22kW’lık iken, i3’lerde ilk jenerasyonda 7.4kW iken ikinci ve üçüncü jenerasyonda 11kW’lık on board charger var. Ancak bu hızları ev prizinden almanız mümkün değil. Araçlarla gelen ev prizine takılan adaptörler oluyor. Bu adaptörler ile, iyi kablo kullanılmış bir yerde 1.2kW civarında hız alabiliyorsunuz (diye biliyorum). Eee ne oldu şimdi. Televizyon izlediğimiz prizden araba şarj etmek çok mantıklı değilmiş. Araçların şarj edildiği gerilim 400V, 3 faz, 16 ya da 32 amper oluyor. Farklı amper ve fazlar, aracınızın onboard charger’ı yeterli hızda olsa bile şarj istasyonu uygun değilse alacağınız hız en optimal olamayabiliyor. Ancak yavaş şarjın avantajları çok yaygın olarak kullanılmasını sağlıyor. Öncelikle bu cihazlar UCUZ. Araç ile veriliyor. Siz uyurken aracınızın şarj olmasına yetecek kadar hızlı ve bunları kurmak için trafoda çok kapasite ihtiyacınız olmuyor. Üreticilerin 4-8 saat olarak verdikleri şarj süreleri bu tip şarjlar için oluyor. Bu şekilde yapılan şarjlarda type2 konnektör kullanılıyor.

Alternatif akım ile  şarjı biraz anlattım. Direkt akım ile de hızlı şarj etmek mümküm.

Yazmaya devam..

Elektrikli araçları kısa sürede şarj etmenize imkan tanıyan hızlı istasyonlar direkt akım ile aracı şarj ediyorlar. Alternatif akımın bıraktığı 22kW’ın hemen üzerinden başlayıp ilerleyen güçlerde oluyorlar. Avrupa’da (Türkiye’de de) bu tip şarj için kullanılan arayüz CCS olarak geçiyor. Bu hızlı istasyonlarda her aracı şarj etmek mümkün olmuyor. Buna uygun altyapı eski araçlarda olmayabiliyor. Eski ZOE’ler gibi. Araç üreticilerinin verdikleri şarj hızları da bu altyapı üzerinden alabildikleri enerji miktarını söylüyorlar. Bu hızlar düşük pilde iken alınabiliyor. Yeni araçlardan iX3 için 150kWh saat hızla şart etmek mümkün olarak üretici tarafından belirtilirken, bu hızı sadece pilin ilk %40’lık kısmında verebiliyor. Pil doldukça hız yavaşlıyor. Bu dolum hızının pil yüzdesine gösterildiği grafikler ile ifade edilmesi anlaşılır kılıyor. Tahmin edileceği üzere düşük pil yüzdelerinde sabit kalan, tam doluma doğru azalan bir eğri ortaya çıkıyor. Bu eğrilerde önemli olan sabit olan kısmın pil yüzdesinin kaçına kadar sabit kaldığı ve %100’de kaça düştüğü oluyor. Bu değerlerin büyük olması şarj süresinin kısa olmasına etki ediyor. Bu eğrinin nasıl olacağına etki eden çok etken oluyor ama kafa yormaya çok gerektiren bir husus değil. Güncel araçlarda 150kWh civarından şarjlar ile 15 dakikada %10’dan %50’ye şarj mümkün. Güncel bir araç ile Türkiye’deki hızlı istasyonlardan birine gittiğinizde, özellikle aramadıysanız 100kWh’lik bir istasyona denk gelmeniz çok büyük bir ihtimaldir. Bu istasyonların belirli bir kapasitesi oluyor ve üzerindeki çoklu portlardan toplam kapasitesinden fazla veremiyor. Gittiğiniz istasyonda CCS + Chademo (Amerika ve Asya’da kullanılan direkt akım arayüzü) var ve Chademo’dan bir Tesla şarj alıyorsa aracınızı CCS’e bağladığınızda istasyonu toplam gücüne ulaştırıp beklediğinizden daha uzun bir şarj yaşayabilirsiniz. Ya da iki adet CCS port’u olan bir istasyondan aynı anda şarj edilmek istenirse.

Bu durumlarla buralarda pek karşılaşmak henüz çok olmuyor. Kaçınılmaz olarak olacak. İşte bu noktada araç sahiplerinin araçlarını iyi tanıyıp bu şarj eğrisinde verimsiz kısma girdiğinde istasyonu bekleyen araca bırakmak olmalıdır.

Ne kadar zamanda doluyor bunun pili sorusuna öyle kolay bir cevap vermek mümkün değil. Ancak benim için önemli olan araç mı beni bekliyor, ben mi aracı bekliyorum sorusu oluyor. Aracımı şehir içi kullanan ve akşamları şarj eden biri olarak aracın ne kadarda şarj olduğunu da açıkçası bilmiyorum.

Devam.....

Elektrikli arabayı yürütmek ekonomik mi?

Bir arabayı yürütmek için masraflar ne oluyor diye yazarsak.

Her yıl ödenmesi gereken MTV, trafik sigortası ve isteğe bağlı kasko var.

Yapılan km’ye göre, aracın bakımı (elektrikli araçlarda kimi üreticiler km’den bağımsız iki yılda bir bakıma çağırıyor), lastik yenilenmesi masrafları oluyor.

Bir de gidilen her km için verilen yakıt masrafı var.

Kasko ve trafik sigortalarında durum diğer araçlarla aynı, trafik sigortası için zaten miktar belli ama kasko konusunda benzer değerdeki araçlarda aynı miktara kasko yaptırmak mümkün.

2019’a kadar bu araçlarda MTV yoktu. Ancak son yıllarda devlet bunlardan da MTV alıyor. Aracın gücü üzerinden denk geldiği hacimdeki aracın ve yaşın MTV tablosundaki tutarın dörtte birini alıyor. 174hp’lik bir elektrikli araç için aynı yaştaki 1.6litrelik araca denk MTV veriliyor.

Elektrikli araçların bakımlarında fren hidroliği değişiyor. İçten yanmalı araçlarda da fren hidroliği iki yılda bir değişiyor. Değiştirilmezse, zamanla asitleşen hidrolik yağ hidrolik sızdırmazlık elemanlarını aşındırıp yağ kaçmasına sebep oluyor. Bir de polen filtresini değiştiriyorlar. ZOE’nin bildiğim kadarı ile bakımları oldukça ekonomik oluyor. Ben de Borusan standartlarının oldukça altında bir fiyata bakım yaptırmıştım. Bunda polen filtresini kendimin değiştirmesinin etkisi yok değil. Yani bu araçların bakımları diğer araçlardan pahalı değil.

Buraya kadar olan masraflara bakıldığında içten yanmalı araçlardan pahalı olan bir durum yok. Bu araçların yakıt masrafına bakarsak.

Elektrikli araçlar ilerlemek için ihtiyaç duyduğu enerjiyi, içten yanmalı araçların aksine evden de temin edebiliyor. Farklı servis sağlayıcılardan da farklı fiyatlara şarj olmak ta mümkün.

Alternatif akımı alıp direkt akıma çeviren on board charger’ın bir verimi mevcut. Yani sistemden çektiği bir birim enerjiyi, bir birim enerji olarak çeviremiyor. Araçtan araca değişen oranlarda oluyor bu verim. Sıcaktan da etkileniyordur. Ama fark etmek için özel şartlar gerekebilir. BMW i3 %85 verim ile şarj ederken Hyundai Kona %94-96 verim ile çeviriyor diye biliyorum.

Ancak CCS ile şarjda bu çevrimi istasyon yaptığı için burada istasyon ne kadar aldın diyorsa o kadar alınıyordur. Type-2’da bu verimden dolayı daha azı pillere gidiyor.

Bütün bu işlemlerde ısıya dönüşen enerji de var. Yani on board charger’dan pile giden enerji bir kimyasal reaksiyon ile depolanıyor ve bu esnada ortaya ısı çıkıyor. Bunlar hep kayıp olarak ortaya çıkıyor.

Evde/İşte şarj:

Evde/İşte şarj ederken kullandığınız birim elektrik üzerinde bir masraf oluyor. Az yakan elektrikli araç ile 12-13 kWh ile 100km gezmek mümkün iken, verimsiz olanlarla 25kWh’e gezmekte mümkün. 0.7tl civarında olan kWh elektrik ücretine on board charger verimini de katınca normak elektrik tarifesinde 10tl ile 20,5tl ile 100km gezmek mümkün. Üçte biri fiyata satılan akşam tarifesi için 3.3tl ile 7tl arasında bir masraf çıkmakta. Bunu dizele çevirseniz b sınıfı bir araç ile (10tl için) 1,5 litre motorin/dizele denk gelirken C sınıfı bir SUV için (EQC gibi)  3,5 litreye gelmektedir. Bu maliyetler benzer sınıftaki içten yanmalı motorlar için imkansızdır.

Dışarıda şarj:

Dışarıda pek şarj kullanmayan biri olarak, servis sağlayan firmalar tarafından istasyondan şarj süresince alınan hızın ortalmasının karşılık geldiği birim fiyatı, şarj süresi ile çarparak ücretlendirildiğini biliyorum. Bu noktada aracın şarj eğrisini bilmek ve ne zaman şarjdan çıkmanın maliyet etkin (elbette aracı tam şarj etmek gerekiyorsa, sonuna kadar) olduğunu bilmek gerekiyor. Şöyle ki, araç 70kwh ile başladığı şarjı 20kwh ile 30 dakikada tamamlamış olsun. Bu sürede alınan hızın ortalaması 50kWh’in üzerinde ise farklı bir birim ücretten, 50kWh’in altında ise farklı bir birim ücretten hesaplanıyor. Ev kadar ucuz olmayacağı aşikâr.

Vakit bulup detaylı cevap vermeye çalışacağım sorular: (ve kısa cevapları)

Kendini ne kadar zamanda amorti ediyor?

(diğer araçlardan daha çabuk)

Neden elektrikli araba tercih ettin?

(ihtiyaçlarıma en iyi cevap bu idi)

Bu araçlar çevreci mi? (ya da bu aracı alınca çevreci mi oluyorsun?)

(ben çevreci değilim ama birçok farklı perspektiften bakınca çoğunda ve toplamda diğer araçlardan daha çevreci)

Şarjda iken birisi kablo ile oynarsa ne oluyor?

(Araca göre değişmekle birlikte, hiçbir şey ile çarpılma arasında olabilir)

Kablo çalınabilir mi?

(ne çalınmaz ki? Arabayı çalmak daha kolay olabilir)

Dışarıda şarjın maliyeti nasıl?

(Hangi istasyonda şarj ettiğinize göre farklılık göstermek ile birlikte bir ara hesapladığımda uzun yolda dizel yakıt ile aynı maliyeti oluyordu)

Bizde neden bu araçlar daha yaygın değil?

(Akaryakıt vergisini sevdiğimizden olabilir? Bu değil ama arz talep dengesi bu işler)

Vakit buldukça bu konu altına bildiklerimi paylaşacağım. Sizlerden gelen sorular olursa bilgim dahilinde bu kısmı edit ederek eklemeler yapmaya çalışırım.