5 Duyu yerine 33 Duyumuz oldu...

Hepimiz sıcaklığı, basıncı, dokunmayı hissetmez miyiz?
Eklem pozisyonumuzun konumunu, vücut hareketimizi,
dengeyi, idrar kesesinin doluluğunu, midedeki açlığı veya
vücudun susuzluğunu? Tabii ki bütün bunları da hissederiz
veya duyumsarız, biliriz.

Ancak bu arada vücutta farkında olmadığımız başka
kontrol sistemleri de vardır. Beyin ve omuriliğin içinde
bulunduğu serebrospinal sıvısının pH düzeyini hissetmesi
gibi... İçimizdeki sistemlerin, kendi ve çevresindeki olayları
algılamasını biz hissetmesek de, bunlar vardır.

Bilim ilerledikçe duyu tanımı ve sayısı değişiyor.
Bilim, beynin gizemli dünyası içine, giderek daha
derinliğine girdikçe, bugüne kadar ders kitaplarında
öğretilen, yüzyıllar boyu herkesin üzerinde hemfikir
olduğu bilgiler de eskiyor.

Örneğin şu meşhur 5 duyu: Görme, koklama,
duyma, dokunma ve tat alma.

BESTEN FAZLA DUYUMUZ VAR

Bilim dünyası 5'ten çok daha fazla duyumuz olduğu
konusunda ısrarlı. Şimdilik 21 duyu üzerinde karar kılındı.
Bu konuda hemen herkes hemfikir. Ancak çeşitli görüşlere
göre bu sayı 33'e kadar uzanıyor. New Scientist Dergisi,
duyular konusunu geniş bir dosya olarak ele aldı ve bilim
dünyasında üzerinde tam veya yarım fikirbirliği içinde olunan
yeni duyularımızın hem listesini yayımladı hem de fonksiyonları
hakkında geniş bilgi verdi. Size bu dosyadan ilginç bölümleri
özetleyeceğiz.

Özellikle bu duyuların bir kısmı, ilginç ve şaşırtıcı
kişilikleri bilim dünyasınca araştırılan insanlar üzerinde
saptandı.

Mesela bunlardan biri bir Türk ressam.
Hiç görmediği varlıkların resimlerini yapabilen Türk ressam
Eşref Armağan, bugün bilim dünyası için hem şaşırtıcı hem de
beynin gözün görmediği varlıkların resimlerini nasıl yaptığı
konusunda ilginç veriler sunuyor. Bir başka ilginç kişilik de
diliyle gören bir Amerikalı. Gözleri görmediği halde, dilinin
üzerine yerleştirilen aygıt sayesinde diliyle 'görebilen' Erik
Weihenmayer'ın durumu, duyusalalgılama konusunda yeni
açılımları da ortaya koyuyor.

KARMASIK SINYALLER

Sözgelimi işitme duyusunu ele alalım. Bu tek bir
duyu mu yoksa yüzlerce -her bir koklea tüy hücresi için
bir tane- duyu mudur? Bilim insanları şimdi, yüksek-frekans
işitme yeteneği ile düşük frekans netliği arasındaki ilişki
açısından, duymanın tek bir duyu olmadığını belirtiyorlar.
Dolayısıyla bu ikisini ayrı ayrı ele alıyorlar. Duyu organlarımızın
yapıları hakkında ne kadar çok şey öğrenirsek, duyu sayısı
artmış gibi görünür.

Duyular çok karmaşık görünüyor. Ancak bilim insanları
duyular söz konusu olduğunda, kastettikleri duygular
veya algılardır. İnsanlar yüksek varlıklar olarak ışığı ve
gölgeyi görürken, nesneleri, alanları, insanları ve bunların
pozisyonlarını algılar. Sesleri duyar, ancak konuşmaları
ve müziği algılar. Bizler, karmaşık kimyasal sinyallerin
karışımlarının tadını ve kokusunu duyarız fakat bu karışımı
dondurma, portakal veya biftek olarak algılarız.

Bilim adamları, algılamayı organize beynin ham
duyusal verilere ilave ettiği 'katma değer' olarak
görüyor.

Verilen bir örnek şöyle: 'Kalabalık bir toplantı salonunu
düşünün. Bir kişiyle karşılıklı konuşurken, geri plandaki
tüm seslere kulaklarımızı kapatabiliriz. Onları duymayız.
Diyelim ki arka plandaki biri adımızı çağırsın, biz hemen
bunu duyarız ve kulaklarımızı özel konuşmaya kapatarak
hemen sesin geldiği yöne dikeriz. Sonuç: Her zaman
çevresel sesleri duyarız ancak bunları her zaman
dinlemeyiz. Yani algılamalarımız, basit duyuların her
zaman ötesine geçer'.

Burada şu saptama yapılıyor:
Önemli olan algılardır, duyular yalnızca
algıya eşlik ediyorlar.

IHTIYACA GÖRE DUYU

Yapılan deneyler sonucu anlaşıldı ki, görmeyen gözün
yerini, bir başka duyu alıyor ve bedenimiz veya beynimiz
açığı kapatmaya çalışıyor. Birdenbire bilimin önünde yeni
bir kapı açıldı ve şu soru felsefi boyutta da tartışılmaya
başlandı: Bildiğimizin veya sandığımızın tersine, görme,
işitme, dokunma vb. duyular arasında aslında bir ayrım
yok mu? Bu duyularla dünyayı algılayışımız arasında çok da
önemli bir bağlantı yok mu?

Beyin, ihtiyacı olan bilgiyi, örneğin göz
yoksa, başka organlarla da toplayabiliyor.
Bilgiyi toplayan duyu organı ve bu bilginin beyne
aktarılış biçimi, sanki çok da önemli değil. Burada
önemli olan ihtiyaç hissedilen bilgi!

Kimilerine göre bu, beynin esnekliğinin kanıtı.
Beyin, görme gibi birincil önemde bir duyu kaynağından
yoksun kaldığında, mesela dokunma gibi, daha önemsiz
bir duyu yoluyla gerekli bilgileri elde etmeye çalışır.

Bilim dünyası şimdiden, görsel dünyayı sesle yansıtan
bir video kamera geliştirdi. Daha parlak nesneler kameraya
daha yüksek ses olarak yansırken, yanal konum stereo sesle
temsil ediliyor. Günün birinde gözleri görmeyenler belki de
stereo surround ses sistemi sayesinde, bütün oyunları
oynayabilecekler.

5 DEGIL , TAM 33 DUYUMUZ VAR

Kitaplarda okuduğumuz beş duyumuz eski bilgi
oldu. Duyularımızın sayısı 33'e ulaştı! Aslında tutucu
davranan bilim adamları, bu 33 duyudan 10'unu kabul
ediyor. Radikal davranan bilim adamları 33'ünü de kabul
ediyor. Ortada olan bilim adamları bir arabulucuk yapıyor
ve 21 tanesine, 'Evet bunlar duyu' diyor. Peki bu 33 duyu
nasıl ortaya çıkıyor?

Duyularımızı aldığımız uyarıların niteliklerine göre
sınıflandırdığımızda, ortaya beş değil üç duyu sınıfı
çıkıyor: Bunlar tat, koku veya kan şekeri gibi içsel algıları
uyaran kimyasal duyular; dokunma ve duyma ile ilgili mekanik
duyular ve görme ile ilgili ışık. Bazı hayvanlarda, biz insanlardan
fazla olarak, manyetik duyu da bulunuyor. Bütün bu duyu
gruplarının işleyebilmesi için, farklı duyusal sistemlere ihtiyaç var.
Mesela iç kulakta ince kıl hücreleri olması veya ışık fotonlarının
retinaya çarpma gereği gibi.

Fakat bu sistemleri kendi içinde alt gruplara da böldüğünüzde
'duyu'ya şöyle bir tanım getiriyorsunuz: Özel sinyallere tepki
veren ve beynin özel bir bölgesine bilgi gönderen özel hücre
tiplerinden oluşan bir sistem. İşte size bu sistemin 33 alt dalı.

Görme: Işık, renk, kırmızı, yeşil, mavi
Duyma : Ses.
Koku: 2000 veya daha fazla reseptör tipi
Tat: Tatlı, tuzlu, ekşi, acı, umami

Dokunma: Hafif dokunma, şiddetle bastırma

Ağrı: Deri ile ilgili, vücut ile ilgili, iç organlar ile ilgili

Mekanik algı: Denge, döngüsel hız, doğrusal hız,
eklem konumu, kinestez, kas gerilimi-tendon organları,
kas gerilimi-kas lifleri

Sıcaklık: Sıcak, soğuk

İç algılar: Tansiyon, damar içi kan basıncı, merkezi
damar kan basıncı, kafa kan sıcaklığı, kan oksijeni
içeriği, beyin-ilik sıvısı pH'sı, plazma osmotik basınç
(susuzluk), arter-damar kan şekeri farklılığı (açlık),
akciğerde genişleme, idrar kesesi gerilmesi, dolu mide

AMERIKALILAR ARMAGAN'I ANLAMAYA ÇALISTI

Türk ressam Eşref Armağan'ın, hiç görmediği evlerin,
dağların, göllerin, yüzlerin ve kelebeklerin resimlerini
nasıl yaptığının sırrı, ABD'de psikologların ve nörologların
yürüttüğü deneylerle çözüldü. Burada bilim insanları şu
soruya yanıt aradılar: Beynimizdeki imajları sadece gözlerimizi
kullanarak mı yaratırız, yoksa diğer duyularımızı da kullanır mıyız?
Bilim insanları, görmezlerin, dokunarak bir taslak resmi bir gören
gibi algılayabildiğini kanıtladılar. Üç boyutu anlıyorlar ve de
çizebiliyorlardı.

Sonuç: Gören bir insan bakarak,
görmeyen ise dokunarak aynı şeyi öğreniyor.

DILIYLE 'GÖREBILEN' ADAM

Adı Erik Weihenmayer, görme duyusunu 13 yaşındayken
yitirdi. Şimdi koca adam tabii. Wisconsin Tıp Fakültesi'ne
bağlı Paul Bachy-Rita'nın laboratuvarında müthiş bir deney
yaşadı ve bu deneyin sonucunda diliyle 'görebilir' duruma
geldi. Alnına yerleştirilen kamera, elektronik bir aygıta sinyal
gönderiyor, bu sinyal de karanlık ve ışık dizgesini elektrik
akımlarına dönüştürüyordu. Akımlar, pul büyüklüğünde
bir levha üzerindeki elektrodlarda görüntü biçiminde
kodlanarak diline aktarılıyordu. Bu yolla beyninde görüntü
oluşturuluyordu. Weihenmayer, yıllardır kapalı olduğu
dünyanın dışına çıkmış ve uzay, derinlik ve biçimi
duyumsayabilmişti.

ALINTIDIR.

Benzer içerikler