Anlam nedir? Nörobilimsel bir yaklaşım.

Anlamak Nedir?

Birisi bize bir şeyler söyler, soma da sorar: "Anladın mı?" Bu sofuyu

kimi kez "evet,"anladım," kimi kez de "hayır, anlamadım," diye yanıtlarız.

Şimdi düşünelim bakalun; "anladım," dediğiinizde bizde ne

olmuştur ki "evet, anladım," demişizdir ya da "anlamadım," dediğimizde

bizde gerçekleşmeyen nedir ki "hayır, anlamadım," diyoruz?

"Anladım," dediğimizde bizde neyin olup bittiğini, "anlamadım,"

dediğimizde de neyin gerçekleşmediğini kavramaya yoğunlaştığımızda.

görüyoruz ki, karşımızdaki . kişinin konuşmalarını, ağzından çıkan

sesleri gözümüzde birtakım görüntülere dönüştürebildiğimiz an "anladım," diyoruz; görüntüye dönüştüremediğimizdeyse "anlamadım,'' diyoruz.

Kulağımıza iletilen çoğu sözcüklerin adı oldukları kimi nesneler

vardır. Konuşma sırasında o sözcükler kulağımıza ulaştığında onların

adı oldukları nesnelerin görüntüsü gözlerimizin önünden geçiyorsa

"anladım," diyoruz; buna karşılık konuşma sırasında kulağımıza çarpan

sözcüklerin adı oldukları nesnelerin görüntüsü, 9 sözcükleri duyduğumuz

an gözlerimizin önünden geçmiyorsa "anlayamadım," diyoruz.

Diyelim ki biri yanımıza sokulup bize, "atrodakite zinkoratılüsöxıf?"

diye sordu. "Ne diyorsun, anlayamıyorum," deriz. Neden? Çünkü,

birtakım sesler evet kulağımızdan girmiştir, fakat gözümüzün .

önünden hiçbir görüntü geçmemiş; kulağımızdan giren sesler gözümüzde görtintüye dönüşememiştir. İşte bir konuşmayı anlayamamak. demek; o konuşmada geçen sözcükleri duymak fakat görüntüye  türememek demektir. Çünkü sözcükler, imgelemde görüntüler oluşturmanın araçlarıdır. Üretilmiş bir sözcük, öncelikle "ses dalgalarına dönüştürülmüş nesnel bir görüntü" demektir. Sonra bu ses dalgası kulak

aracılığıyla algılanıp göz aracılığıyla yeniden ancak bu kez düşsel bir

görüntüye dönüşür ve anlama edimi işte böyle gerçekleşir.

"Bir kulağınd1\n girdi, öbür kulağından çıktı," deyimi, dilimizde

y;ı,ygın olarak kullanılır. "Anlamadı," demektir. Sözcükler ses dalgalarıyla

kişinin bir kulağından girmiştir, ancak görüntüye dönüşmeksizin

öbür kulağından çıkıp gitmiştir. Anlama olgusu, sözcükleri (sesleri)

gözde görüntüye dönüştürme edimi olduğu için, bu gerçekleşemediğinde, o sözcükler bir kulaktan girer, imgelemde işlem görmeksizin öbür kulaktan çıkarlar.

Jean Paul Sartre; "Konuşmanın amacı gördünnektir," der. Bu. sözcükler

kulağa gözde görüntüye dönüştürülsünler diye iletilir, demektir.

Çünkü, sözcükler görüntü yüklenmiş ses dalgalarıdır.

Konuşma edimimin amacının sesleri imgelemde görüntüye dönüŞ􀄔

tünnek olduğu ilk kez Sartre'ın ortaya çıkardığı bir bulgu değildir. Bu

ilişki üzerinde hiç inceleme yapmamış ya da bu konuda öğrenim görmemiş kişiler bile, bu ilişkiyi doğaçtan bilmektedirler. "Dinle, bak şimdi

sana ne söyleyeceğim," diyen kişi "dinle, bak," demekle, "kulağına

ilettiğim sözcükleri imgeleminde görüntüye dönüştür,'' demek istemektedir. "Senin dediklerine bakılırsa," dediğimizde anlatmak istediğimiz "senin kulağıma ilettiğin sözcükleri aktarıcısı oldukları görüntülere dönüştürüp bir bakarsam," dır. Kur'an'da da "işitmek'' yerine "görmek" diye çevrilen Arapça "rey" sözcüğünün kullanıldığı pek çok ayet

vardır. İbrahim suresi, 24. ayetinde; "Gönnedin mi Tanrı nasıl bir örnek

vermiştir? Özlü, soylu, sağlam bir söz, kökü yerleşik, dalları göğerik,

özlü, soylu, sağlam bir ağaç gibidir," deniliyor. Burada sözcükler

kullanılarak bir örnek veriliyor ve "duymadın mı" değil, "görmedin

mi" diye soruluyor; sözlerle verilen bir örneğin imgelemde görüntüye

çevrilip çevrilmediği soruluyor. Çoğu kez, "Bak, şimdi sana ne diyeceğim," deriz, "İşit, şimdi sana ne diyeceğim," demeyiz. Çünkü imgelemde görüntüye çevrilmeyen sözlerin salt kulakla işitilmesinin hiçbir anlamaya yol açmayacağını biliriz.

Anlama Ediminde Sözcükler Arasındaki

Kök Türev İlişkisinin İşlevi

Eğer sözcükler, kişinin imgeleminde oluşturmasını istediğimiz görüntülerin sese çevrilmiş, ses dalgalarına yüklenmiş biçimi iseler; ve

sözcük dediğim iz sesler ancak imgelemde görüntüye dönüştürülerek

anlaşılabiliyorsa; bir dildeki kök türev ilişkisi, "anlama" yani "sesleri

imgelemde görüntüye çevirme" ediminde nasıl bir işlev görür?

Dalı göğe, yani "soyuf'a yükselen her sözcüğün, kökü yerde, toprakta,

nesnel yaşamda, "som ut' 'tadır. "Kökü yerde," demek, elle tutulur,

gözle görülür, beş duyu organıyla somut olarak algılanır, demektir.

Bir dildeki sözcüklerin yerli kökleri, "kök sözcükler'', hep somut nesnelere ad olur. Bir sözcüğün kökü, bize elle tutulur somut bir nesneyi

gösterir. Türetilmiş bir sözcük ise, bir nesneyi gösteren köke eklenmiş

türetme eklerinden oluşur. B ütün türetilmiş sözcükler, kendini doğuran

kök sözcüğü kendi içlerinde korur. barın dırırlar. Örneğin, eski Türkçede

"anğ" bir sözcük köküdür. Bu kökten "la"'+"mak" ekleriyle bir sözcük

türetmişiz: "Anğlamak". Anğlamak sözcüğünün anlamının ne olduğunu

anlamak için, yapı lacak ilk iş bu sözcüğün kökünü bulmak ve

bu kökün hangi somut nesneyi gösterdiğini görmektir. Anğlamak sözcüğünün kökü "anğ'' dır ve bu, gerçekten de elle tutulur, gözle görülür, somut bir, nesnenin adıdır. Sürüler otlatılırken bir boyun hayvanları başka boyun hayvanlar arasına karışırsa kolay bulunsun ya da çalındığında kolayca saptanabilsin diye, hayvanların derileri üzerine kızdırılmış

demirle onun hangi boyun hayvanı olduğunu gösteren özel çizgeler,

desenler basıl ır ve bunlara "anğ" denirdi. Demek ki "anğlamak" resimlemek,

görüntüye dönüştürmek, yani görselleştirmektir ve bugün

"anlamak," diye seslendirdiğimiz sözcüğünün atası da budur. Az önce

"anlama"nın "görüntüye dönüştürmek" olduğunu açıklamıştık. Anlamak

sözcüğünün köküne inince, bu zaten kendiliğinden açığa çıkıyor.

Demek ki, bir türemiş sözcüğün içinde bulunan kökün somut bir

nesnenin adı olması, bizim o kökten türemiş soyut anlamlı bir sözcüğü

gözümüzde düşleyebilmemizi, imgelemimizde görüntüye dönüştürebilmemizi,

böylece anlamamızı sağlamaktadır. Bir türev sözcüğün kökünün

ad olduğu nesne gözde düşlenmeksizin, o türev sözcüğün anlaşılması

olanaksızdır.

Dünden bu güne Türkler'de dil ve din Cengiz Özakıncı s.93