Sümer-Mezopotamya ve Türk ilişkisi

Kraven

Yarbay

6141 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Uzun zamandır böyle bir konu açmak aklımda vardı.
Öncelikle buradaki amacım Sümerler Türktür falan değil daha önce mesajlarımı okuyanlar zaten benim Türklük görüşümün bundan 1500-2000 sene önce de belirtilen Türkçülük yani Türklüğün dil ve kültür birliği üzerinden oluştuğunu düşündüğümü bilirler.
Benim bu ilişkiyi benimsememin başlıca nedeni önemli kişilerin önemli çalışmalar ve beyanatlar vermesidir. Bunlardan en önemlileri Kazım Mirşan, Muazzez İlmiye Çığ, Gönül Tekin, Şinasi Tekin, Begmyrat Gerey.
Bu saydığım isimlerin çalışmaları ve verdiği ifadeler birbirini doğrular ve aynı zamanda destekler nitelikte olmuştur. Örneğin Gönül Tekin'in yaptığı çalışmalar ile edebiyatımızın Sümer edebiyatı ve mitolojisinin büyük benzerlik hatta çakışmalar gösterdiği hatta bunların bir kısmının Orta Asya Türklerinde de görüldüğünü ortaya çıkarmıştır. Şinasi Tekin ise dil bakımından benzerlikler olduğu kadar kilit noktanın dillerdeki farklılıklar olduğuna dikkat çekmekte. Bunun yanısıra Begmyrat Gerey'in 5000 Yıllık Sümer Türkmen Bağları kitabında bu benzerlikler ve hatta birebir kültürel izler uzun uzun anlatılmakta. Kazım Mirşan ise yazının 5000 yıl önce Sümer'in değil Türklerin icadı olduğunu anlatmaktadır. İşin lginci ise ciddiye almayanlar olmasına ve bilimsel çevreden itirazlar olmasına karşın henüz yalanlanamadığı gibi tam tersine gün geçtikçe gerek Anadolu gerek Asya'da doğrulamaya doğru giden yeni keşifler yapılmakta. Ve kimsenin "hayır yanlıştır" demediği ve diyemeyeceği Muazzez İlmiye Çığ hocamızın da Kazım Mirşan'a hak vererek bu konuda haklı olabileceğini söylemesi bu iş üzerinde daha ciddi çalışmalar yapılması gerektiğinin bir göstergesidir bence.

Öncelikle Kazım Mirşan'ın çıkış noktası sayılabilecek Orhun yazıtlarındaki fikirleri, bu yazıtlarda kullanılan dilin noktalama işareti ifade çeşitliliği gelişmişlik gibi şeylerin yeni ortaya çıkmış bir dilde olamayacağı yönündeydi. Ve aynı zamanda bu yazıtlardan çok daha eskiye ait çeşitli kaynaklar ortaya çıkmakta ve aynı runik alfabe ile yazılmış olmaları bu bulguları daha önemli kılmakta. Altın elbiseli adam, Lola güzeli, Futhark yazıtları, Avrupa'nın çeşitli yerlerinden çıkarılmış 4000-2000 yaş aralığında değişen çeşitli kemiklere işlenmiş yazı ve çizimler, Erzurum, Van, Hakkari, Denizli, Eskişehir gibi yerlerde çıkmış yazıtlar gibi. Bu bahsettiğim bulguların ortak noktası aynı alfabeyi kullanmış olması.

Bunların Sümerler ile ilgisi var mı ? Burada iş biraz karışıyor çünkü hem var hem yok. Zira aynı dil yani Kök Türkçe ile okunmuş ve Sümer tarihçilerinin daha önce okuyamadığı bir takım tabletlerin olmasıyla birlikte runik yazının yani Göktürk alfabesi diye bilinen yazının çıkış noktası incelendiği zaman Sümer kökenli değil Sümer tabletlerinden birkaç bin sene daha eski olan Tamgalı Say olduğu anlaşılmakta.
Bugün Göktürk alfabesindeki yazının tamga yani damga sisteminden evrimleştiği tarih çevrelerinde büyük oranda kabul görmüş bir görüş haline gelmiş durumda.

O halde sormamız gereken bir soru var. Eğer bizim alfabemiz sağdan sola doğru yazılan yazımız, damga sisteminden evrimleştiyse ve yazının kaynağı Sümer kabul ediliyorsa o halde Sümer yazısının kökeni nedir ? Sümer yazısını tabletler üzerinden bildiğimize göre o halde ya bu insanlar bir şekilde bu yazıyı direk olarak alfabe şeklinde yazmaya başladılar ya da daha eski bir yöntemin evrimleşmiş şeklini alfabe olarak tabletlerinde kullandılar. Açıkçası ilk seçenek benim aklıma yatmıyor. İkinci seçenek daha olası geliyor. Zira neredeyse tüm Sümerologların birleştiği bir görüş Sümer toplumunun Mezopotamya bölgesine göç ile geldikleri ve buraya Orta Asya'dan geldikleridir.
Eğer Orta Asya'dan gelen bir kavim ise bu Sümerli abilerimiz o halde bize komşu olmak zorundalar. Çünkü Orta Asya'ya tarih boyunca hakim olan kültür ve dil Türkçe olmuştur, aynı şekilde bahsettiğim tamgalı say yine Türk bölgesinde yani bugünkü Kazakistan'da bulunmaktadır ve bizim şu an halk oyunları diye bildiğimiz çizimler dahil onbinlerce kaya çizimleri ve daha sonraki zamanlarda yarı tamga ve tamga sistemine geçişi gösteren yaklaşık 90-100.000 çizimi barındırır.

İsmini verdiğim kitapta da uzun uzun incelendiği üzere ve diğer ismini verdiğim bu konu hakkında uzman diyebileceğimiz kişilerden yola çıkarak burada kesinlikle ortak bir miras söz konusu. Sümerler etnik köken olarak Türk olmayabilirler önemli değil, fakat kültürel açıdan kesinlikle bir iç içe geçme söz konusu. Bu durumda yazının Mezapotamya'da değil Orta Asya'da Türk bölgesinden çıktığını söylemek çokta mantıksız olmayacaktır. Zira ön Türklerin birşeyi ifade ederken kullandığı tamga zamanla yerini runik alfabeye bıraktığını görürken aynı tamga çizimini çok sonraları Çinlilerin yazı olarak kullandığını görmekteyiz ki halen alfabeleri yazı değil çizim tabanlıdır.

Örneğin yukarıda verdiğim resim Tamgalı Say'dan alınmıştır ve resmin tarihi, Sovyet Bilim Akademisi araştırmacıları tarafından M.Ö. 8000 olarak tesbit edilmiştir. (KAZAK Epigrafikası, G. MUSABAY, A. MAXMATOV, G. HAYDAROV, Almati, 1971)

Sonuç olarak, dediğim gibi benim amacım dünya Türktür, Türkler herşeyi başlatmıştır falan değil bahsettiğim konu kültür ve dil birliği üzerinedir altını çizmek istiyorum.

Önemli not: Arkadaşlar konudaki yazıların bir kısmı çok doğal olarak alıntıdır. Teori tabiki şahsıma ait olmadığından yüzlerce kitaplık ve binlerce makalelik bilgi topluluğundan elimden geldiğince derleyip aktararak paylaşım yapmak amacındayım.

< Bu mesaj bu kişi tarafından değiştirildi Kraven -- 12 Ocak 2013; 23:25:39 >

ultramarine caeruleum

Yarbay

2142 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Kraven

Yarbay

6141 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

TuRKKuRT

Yüzbaşı

958 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

antonidas

Yarbay

5195 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Kraven

Yarbay

6141 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

O vakit devam edelim.
Bilenler olduğu kadar ve hatta daha çok bilmeyenler vardır ki Atatürk, Türk kimliğini ifade ederken çok ilginç sözler söylemiştir. Bakın Atatürk ne diyor:

"Bu memleket, dünyanın beklemediği, asla ümit etmediği bir müstesna mevcudiyetin yüksek tecellisine, yüksek sahne oldu. Bu sahne 7 bin senelik, en alasından bir Türk beşiğidir. Beşik tabiatın rüzgarlarıyla sallandı. Beşiğin içindeki çocuk tabiatın yağmurlarıyla yıkandı. O çocuk tabiatın şimşeklerinden, yıldırımlarından, kasırgalarından evvela, korkar gibi oldu; sonra onlara alıştı; onları tabiatın babası tanıdı onların oldu. Bir gün o tabiat çocuğu tabiat oldu; şimşek, yıldırım, güneş oldu; Türk oldu. Türk budur. Yıldırımdır. Kasırgadır, dünyayı aydınlatan güneştir"

Atamız, okuduğu 2000'in üzerinde kitapla bir teoriye bağlı kalmayacak ve bilimsel düşünebilecek bir bilgi düzeyine sahip biriydi bunu zaten biliyoruz. Yani Atatürk Anadolu için en az 7 bin senelik bir Türk beşiğidir derken bazılarının söylediği gibi "uçmuş", "saçmalamış" durumda mıydı acaba yoksa araştırmaları neticesinde mi söylemekteydi bunu ?
Bakın çok ilginç bir bilgi mevcut. İlk mesajımda bazı yer isimleri saymıştım, içlerinde Erzurum vardı. Erzurum'da Cunni mağarası diye bir yer var. Buranın önemi ne açıklayalım. Bu mağarada çeşitli Oğuz boylarına ait tamgalar olduğu gibi çizimler Orta Asya çizimleri ile birebir örtüşmekte.

"Erzurum’un güneydoğu ilçelerinden Karayazı’nın Salyamaç Köyü’nün 6 km. kuzeydoğusunda bulunan Cunni Mağarası; Türk iskân izlerinin tespiti noktasında önemli bir merkez olarak karşımıza çıkmaktadır. Cunni Mağarası’nda yapmış olduğumuz incelemede mağaranın erken dönemlerden itibaren kullanılmış olduğu gözlemlenmiştir. Mağaranın iki bölümünün ilkinde apsisli bir Orta Çağ kilisesi, doğuya bakan büyük bölümde ise erken dönemde kullanılan ve damgalarla tasvirlerin yer aldığı bölüm kullanılmaktadır. Bu bölümde yer alan 50 adet damga, işaret ve tasvirlerde Oğuz Boyları’ndan 12 boyun, 29 çeşit damgası, runikharşer ile süvari, dağ keçisi motişeri belirlenmiştir. Cunni Mağarası’nda tespitedilen bu Oğuz boyları şunlardır:

Üç Oklardan, Gök-Han’a bağlı; Peçenek- Çuvaldır / Çuvaldar- Çepni, Dağ-Han’a bağlı; Saldur- Eymur Ula-Yundlu (Alayuntlu), Demir-Han’a bağlı; İğdir (Yigdir)- Bügdüz, Boz Oklar’dan, Yıldız-Han’a bağlı; Afşar (Avşar), Ay-Han’a bağlı; Yigır (Yazır) ve Gün-Han’a bağlı; Bayat- Kayı."

Doç. Dr. Alpaslan Ceylan’ın
“Doğu Anadolu’da Kaya Resimlerinin Türk Tarihi Açısından Önemi” makalesinden.

Bu arada belirtmek isterim burada paylaştığım bazı yazılar, görsel ve açıklamalar çeşitli yerlerden alıntıdır. Çok detaylı olarak tekrardan yazamayacağım kadar derin ve hatırlayamayacağım kadar çok bilgiden oluşan bir konu olduğundan bu paylaşımım bir derleme şeklinde olacaktır, neticede bu bilgiler ve teori şahsıma ait değildir.

Biraz farklara değinelim. Öncelikle bir Avrupalı çizimi ve bir Türk çizimi arasındaki farkı görelim.

Üstteki çizim Bodensee’de, KESSLERLOVCH Mağarasında, bir mamut dişi üzerine çizilmiş birebir geyik resmidir. Avrupalı geyiği bir amaç belirtmeksizin göstermek için çizmiştir. Fakat alta geçtiğinizde orada da geyik keçi gibi hayvan çizimleri olmasına karşın çizimler daha farklıdır. Onlar artık bir anlam ifade ettiğinden şekillerde değişimler, gerçekçilikten uzak şekillendirmeler oluşur çünkü her çizim bir anlam taşımaktadır.
Dikkat edin 1. şekilde geyik keçi gibi hayvanların çizimleri farklılaşmaya başlamış. Bu şekil Tamgalı Say'dan alınmış ve G. Musabayev, A. Maxmutov, G. Aydarov; KAZAK EPİGRAFYASI'ında geçen bilgilere göre tarihlendirilmesi M.Ö 15.000 civarıdır. Bu yarı tamga denilen tamgaya geçiş evresini temsil etmekte.
Şimdi 2. şekile dikkat edin, yine aynı kaynaklar bunu da M.Ö 8000 olarak tarihlemişler ve yine Tamgalı Say'dan alınmıştır. Artık tamga sistemine geçiş yapılmış ve tamgalar yazıya dönüşmeye başlamıştır. Dikkat edin şekiller iyice farklılaşmaya başlamış çünkü her şekil farklı bir anlam taşımaktadır.
Şimdi de 3. şekle bakın. Bu sefer bu çizim Tamgalı Say değil Anadolu'dan, yine aynı dönemlerde yani M.Ö 8000 civarı bir tarihlendirme yapılmıştır (E.Alok, ANADOLU KAYA ÜSTÜ RESİMLERİ, Akbank, İstanbul, 1988) ve Sat dağında bulunmaktadır.

Asıl güzel noktalardan biri, Yenisey'e yakın Ulu Kem Sülyek yazıtı. Benzer bir tarihlendirme yapılmış olmasına karşın burada artık karakterler çok daha belirgin durumda alttaki resimde.

Gerek Asya gerekse Anadolu'da ortaya çıkan yazıtlardan görülen zamanla at tamgasının gelişimi

Anadolu kilimleri:

< Bu mesaj bu kişi tarafından değiştirildi Kraven -- 12 Ocak 2013; 23:30:04 >

@KlavYE@

Yarbay

2858 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

ultramarine caeruleum

Yarbay

2142 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

ar_tryk

Yarbay

3423 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

ar_tryk

Yarbay

3423 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Kraven

Yarbay

6141 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

ar_tryk

Yarbay

3423 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Kraven

Yarbay

6141 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Yakında daha kapsamlı bir yazı paylaşmayı düşünüyorum. Derlemelerim sürerken güzel bir yazı paylaşmak istedim.

ORTA ASYA TÜRK EFSANELERİNDE SUMER EFSANELERİNDEN İZLER

MUAZZEZ İLMİYE ÇIĞ*

İlk olarak Promete’nin insanlara yazıyı, matematiği, astronomiyi, tıbbı, hayvanları evcilleştirmeyi, gemi yapmayı, kâhinliği öğrettiği efsanesi nedeniyle, batı dünyasında, bütün kültürlerin Yunanlılardan kaynaklandığı inancı yüzyıllar boyu süregelmiştir. Diğer taraftan, Tevrat da bir kısmı tanrı tarafından yazdırılmış, bir kısmı İsrailliler tarafından yaratılmış ilk dinsel ve edebî kitap olarak kabul edilmişti.

Geçen yüzyıl içinde, Mezopotamya’da yapılan kazılardaki buluntular, çıkan binlerce yazılı belgenin çözülüp okunması ile her iki inanç da kökünden sarsıldı. Çünkü Promete’den an az 2000 yıl önce Sumerliler bunların hepsini bulmuşlar, yapmışlar ve kullanmışlardı. Diğer taraftan Tevrat’taki birçok konuların Sumerlilerden kaynaklandığı, metinler okundukça meydana çıkmış ve çıkmaktadır.

Bilindiği gibi Sumerlilerin en önemli bulgularından biri, dillerine göre bir yazı icat etmeleri, onu geliştirmeleri ve kil üzerine yazarak zamanımıza kadar ulaşmasını sağlamaları olmuştur. Bulunan belgeler arasında büyük değeri olanlar edebî yazıtlardır. Bunlar daha çok Sumerlilerin tanrıları ve dinleri ile ilgili konuları kapsamaktadır. Sumer yazarları ve ozanları tanrılarıyla ilgili çeşitli efsaneler yaratmışlar, şiirler yazmış, ilâhiler bestelemişlerdir. Bunlardan başka, destanlar, atasözleri, hikâyeler gibi konular da bulunuyor bunlar arasında.

Sumerlilerin dinleri ve edebî yapıtları gerek kendileri zamanında yaşayan, gerek daha sonra gelen Ortadoğu milletlerini etkisi altına alarak izleri, bir taraftan Yunanlılar yoluyla Batı dünyasına, diğer taraftan Tevrat ve Kur’an’a kadar ulaşmıştır.

Sumerlilerden Tevrat’a geçen konular üzerinde Batıda bazı yayınlar yapılmışsa da bu hususta ülkemizde bir yayın yoktu. Aynı konuların Kur’an’da bulunup bulunmadığı, bulunuyorsa ne düzeyde olduğu soruları beni bir hayli meraklandırmıştı. Bu nedenle geçtiğimiz aylarda Sumer edebiyatından ve efsanelerinden Tevrat ve Kur’an’a geçen konuları karşılaştırmak suretiyle oldukça ayrıntılı bir yazı hazırladım. 1

Sumerlilerin dillerinin Türkçeye benzediği ve dağlık yerden göç ettikleri kamsı gittikçe yaygınlaşmaktadır. Bu nedenle Orta Asya Türk Kültürü ile onların kültürü arasında bir bağlantı bulabilir miyim, düşüncesi ile Prof. Bahaâttin Ögel’in Türk Mitolojisi 2 kitabını zaman zaman incelemekte idim. Hakikaten bazı parellellikler tesbit ettim. Bunları bir başlangıç olarak bu kongrede sunmaya karar verdim. Fakat araştırmalarım ilerledikçe konunun daha genişleyeceğini ve kongre süresini aşacağım anlayarak araştırmayı kısa kesmeye mecbur oldum.

Bahaattin Ögel, Türk mitolojisi temelinin uzay ve dünya ile ilgili inanış ve anlayış olduğunu yazmış. Sumer mitolojisinde de böyle. Sumerliler yaradılış ve evrenle ilgili düşüncelerini toplu bir halde yazmamışlar Ancak bunlar, destanların baş kısımlarında veya ortalarında kısım kısım anlatılmış. Aynı geleneği Türk destanlarında da buluyoruz.

Sumer yaradılış efsanesine göre, önce her taraf derin ve geniş bir su ile kaplıydı. Bunun adı tanrıça Nammu. Bu tanrıça sudan bir dağ çıkarıyor. Oğlu hava tanrısı Enlil onu ikiye ayırıyor, üstü gök, altı yer oluyor. Göğü, gök tanrısı An, yeri de yer tanrıçası Ninki ile hava tanrısı Enlil alıyor. 3 Buna göre önce evreni meydana getiren suda olan ana tanrıça ile hava tanrısıdır. Gök ve yer birer tanrı değil onların sahibidirler.

Türk efsanelerinde çok çeşitli yaradılış motifi var 4 Buna rağmen ana motif birbirlerine benziyor. İlk olarak evren büyük bir sudan oluşuyor. Tanrı Ülgen, bazısında insan olan kişi, bazısında şeytan olan Erlik ile bu suların üzerinde uçuyor. Birinde denizden bir taş çıkarak Ülgen’e konacak bir yer oluyor. Başka birinde Erlik, diğerinde kişi, bir diğerinde ise yaban ördeği suyun içinden toprağı çıkararak yeri meydana getiriyor.

Bir başkasında ise Su içindeki tanrıça Akana veya Ak-ene, Ülgen’e yeri ve göğü nasıl yaratacağını söylüyor (s. 332). Ülgen de yere ve göğe “ol” diyor, onlar da oluyorlar (s. 433).

Ülgenin yer ve göğe “olun” demesi ve evreni 6 günde yaratarak yedinci gün dinlenmesi Tevrat ve Kur’an’daki Allahın “ol” diyerek yeri göğü 6 günde yaratması ve yedinci günü dinlenmesi motifi ile paraleldir.

İnsanın yaradılışı: Sumer’de tanrılar çoğalmaya başlayınca kendi işlerini yapıp yetiştiremediklerinden yakınıyor ve bütün tanrıların yaratıcısı tanrıça Nammu’ya gelerek işlerini yapacak kimseler yaratması için yalvarıyorlar. O da oğlu bilgelik tanrısı Enki’yi derin uykusundan uyandırarak tanrıların işlerini görecekleri yaratmasını söylüyor. Enki de annesine derin sudan çamur almasını, ona tanrıların görüntüsünde şekil vermesini, ona bu işte yer tanrıçası ile doğum tanrısının yardım edeceğini söylüyor. Enki, ey anneciğim! yeni doğanın kaderini söyle, diyor, sonunda o bir insan oluyor. 5

Türk efsanelerinde insanın yaradılışı: Bunların birinde tanrı Ülgen deniz yüzünde toprak parçası görüyor. Bu toprağa “insan olsun” diyor, o insan oluyor. Adı Erlik. Bu tanrı ile kendini bir tutmaya kalkınca, tanrı etleri çamurdan, kemikleri kamıştan 7 insan daha yaratıyor Türk Memlük efsanesinde, bir mağaraya dolan çamurlardan, yağmur ve sıcak etkisiyle 9 ay sonra ilk erkek meydana geliyor. Buna “Ay Atam” demişler, tekrar mağraya dolan çamurlarla 9 ay sonra da bir kadın dünyaya gelmiş. Buna da “Ayva akyüzlü” demişler. Başka bir efsanede tanrı insan şeklinde 7 erkek ve 4 kadın yapmış. Diğer bir Altay efsanesine göre tanrı Ülgen insanın etlerini topraktan, kemiklerini taştan yapıyor. Kadını da erkeğin kaburgasından. Kadının, Tevrat’a göre Adem’in kaburgasından yaratılması, Adem ile Havva’nın cennetten kovulması motifi hakkında Ögel kitabının 475’inci sahifesinde bazı yorumlar yapmışsa da yine bu hikâyenin kaynağı Sumerlilere dayanmaktadır.

Sumer’de Dilmun adında saf temiz tanrıların yaşadığı bir ülke var. Hastalık, ölüm bilinmeyen yaşam ülkesi. Fakat orada su yok. Su tanrısı, güneş tanrısına, yerden su çıkararak orasını tatlı su ile doldurmasını söylüyor. Güneş tanrısı istenileni yapıyor. Böylece Dilmun meyva bahçeleri, tarlaları ve çayırları ile tanrıların cennet bahçesi oluşuyor. Bu bahçede yer tanrıçası 8 şifa bitkisi yetiştiriyor. Bunlar meyvelenince bilgelik tanrısı Enki hepsinden tadıyor. Yenmesi yasak olan bu meyveleri yiyen tanrıya, tanrıça çok kızıyor ve onu ölümle lânetleyerek ortadan yok oluyor... Diğer tanrılar büyük güçlüklerle yer tanrıçasını bularak tanrıyı iyi etmesi için yakarıyorlar. Tanrıça, tanrının 8 bitkiye karşı hasta olan 8 organı için birer şifa tanrısı yaratıyor. Bunlardan 5 tanesi Tanrıça. Hasta olan organlardan biri kaburga. Onu iyi eden tanrıçanın adı, kaburganın hanımı anlamına gelen Nin.ti’dir. Bu kelimede Nin hanım, ti kaburgadır. ti’nin diğer anlamı “yaşam” dır. Bu hikâye Tevrat’a geçerken kaburgadan bir kadın yaratılmış ve ti kelimesinin ikinci anlamı alınarak “kaburganın hanımı” yerine İbranicede “hayat veren hanım” anlamına gelen “Havva” adı verilmiştir. 6

Özbeklere göre İnsanın ilk atası Kil Han imiş. Ögel, bunun İran’daki Kil Şah’ın bir devamı olduğunu söylüyor. Tevrat’taki “Adam”ın anlamı da kırmızı toprak.

Görüldüğü gibi gerek tek tanrılı dinlerde, gerek Türk efsanelerinde, Sumer’de olduğu gibi, evren sudan, insan topraktan meydana gelmiştir.

Türklerin Yeraltı Dünyası hakkındaki inanışları da Sumerlilerin inanışına benziyor Sumerlilere göre Yeraltı Dünyasında ölüler nehir yoluyla götürülüyor. Nehrin sonunda Yeraltı tanrıçası Ereşkigal’ın 7 kapıdan geçilen sarayı bulunuyor. Oraya gitmek isteyenler için bazı yasaklar var. 7 Aynı motif Türk efsanesinde de bulunuyor. 8 Ögel Kur’an’daki cennetin ırmağı olarak yorumlamak istemişse de bunun Sumer’deki Yeraltı nehri olduğu kuşkusuz. Aynı nehir Tevrat’ta, Şeol, Yunan’da Hades olarak bulunmaktadır.

Sumer metinlerinde gök gürültüsü bulutlarını simgeleyen İmdugud adlı kutsal bir kuş var. Bu kuş kaderleri veriyor, sözüne karşı gelinmiyor ve yardımlar yapıyor. Onun kanatları açılınca bütün göğü kaplıyor. 9 Bu kuş Akadlılarda Anzu adını alarak birinci yüzyıla kadar çiviyazılı metinlerde varlığını korumuştur. Bazen kartal olarak da algılanan bu kuş ve yılanla ilgi bazı hikâyeler var Sumer metinlerinde. Bunlardan birinde aşk tarnıçası İnanna tanrılar bahçesinde dalsız budaksız bir ağaç yetiştiriyor. Ağacın tepesine Imdugud kuşu, ortasında Lilit isimli bir cin ve köküne de bir yılan yuva yapmış. Bu yüzden tahtasından yapmak istediğini yaptırmak için ağacı kestiremiyor. Gılgameş imdadına yetişip onları kaçırıyor ve ağacı keserek tanrıçaya veriyor. 10

İkinci hikâye: Kral Etana’nın çocuğu olmuyor. Çocuk yaptıran bitki gökte imiş ama göğe çıkma imkânı yok. O, bir gün bir çukura düşmüş kartal yavrularını bir yılanın yemesinden kurtarıyor. Kuş buna çok seviniyor. Buna karşılık olarak, kralın otu alabilmesi için kanatlarının üzerine bindirerek göğe çıkarmaya başlıyor. Kuş her yükselişte aşağıda ne gördüğünü sorması üzerine kral evvelâ geniş bir alan olduğunu, gittikçe onun küçüldüğünü, en sonunda da birşey göremediğini, korktuğu için hemen indirmesini söylüyor. 11

Üçüncü hikâye: Kahraman Lugalbanda, Zabu ülkesinden kendi şehri olan Uruk’a dönmesi için, İmdugud kuşunun dostluğunu kazanmak istiyor. Kuş yuvasında bulunmadığı zaman yavrularına yağ, bal, ekmek veriyor ve onlara bakıyor. Kuş yavrularına böyle güzel bakana candan dost olmaya, ona yardım etmeye karar veriyor ve Lugalbanda’nın şehrine rahatlıkla dönmesini sağlıyor. 12

Bu üç hikâyedeki kuş ve yılan motifi Asya efsanelerinde çeşitli şekilde bulunuyor. Telüt Türkleri arasında Merküt soyundan bir boya göre sağ kanadını güneş, sol kanadını ay kaplayan kutsal bir gök kuşu var (B. Ögel, s. 599). Sibirya’da şehirlerin ve yurtların yanında bir sırık üzerinde ağaçtan yapılmış bir kuş resmi bulunuyor. Kuşa gök kuşu, direğe de göğün direği deniyor. Orta Asya ve Sibirya efsanelerinde bu direk “Hayat ağacı” gibi anlatılmış. Hayat ağacı yerle göğü birleştiriyormuş (B. Ögel, s. 598). Bu kuş ve ağaç İnanna’nın bahçesine diktiği dalsız budaksız ağaca benziyor. Sibirya ve Orta Asya şamanları kartalı tanrı elçisi olarak görmüşler, esasen Şamanlığın babası da kartal imiş. Altaylıların Kögütey destanında kahraman Karabatur, atlarım çalan Kaankerede adındaki kuşu ararken onun iki yavrusunu ejderden kurtarıyor. Kuş da Karabutur’a atlarını geri veriyor? Yolda düşmanları tarafından öldürülen kahramanı, kuş hayat suyu vererek canlandırıyor. 13

Kırgızların kahramanı Ertöştük, tepesi göklere uzamış bir çınar ağacı üzerinde Alp Karakuş’un yavrularım yemeğe gelen ejderi öldürüyor. Kuş da ona birçok iyilik yapıyor. 14

Başka bir efsanede Ertöştük’ü kuş yeraltından yeryüzüne çıkarıyor. Çıkarken yiyecekleri bitiyor. Adam etlerinden koparıp veriyor. Yeryüzüne çıktıklarında adamın etlerini iyi ediyor kuş. Bu iyileştirmenin, kuşun hayat ağacı üzerinde olmasındandır, deniyor (B. Ögel, s. 541).

Bir Uygur efsanesinde, Bilge Buka’nın atalarından birinin dibinde yattığı ağaca bir kuş gelerek ötmeğe, daha sonra adamı tırmalamaya başlamış, o sırada ağaçtan zehirli bir yılan indiğini görerek adam kuşu bırakmış. Bu kuşa Uygurlar tanrı gözüyle bakıyorlarmış (B. Ögel, 86).

Ögel, bu kuş motifinin eski İran Zend Avesta’dan gelmiş olabileceğini söylüyor. Bunda Hazer denizi ortasında bir ağaç üzerinde bir kuş bulunduğu yazılı imiş. Tahmuruf ve zal’in tılsımları bu kuştan geliyormuş. İranlılar buna Sireng veya Simurg diyorlar. Araplar da adı Anka, Zümrüdü Anka. 15 Bunun Araplardan İran’a geçtiği de söyleniyormuş. Buna karşılık Ögel’e göre Türklerdeki Hüma kuşu, peygamberin hadislerinde cennet kuşu olarak bildirilen kuşmuş. Bu cenette oturuyor, zaman zaman 7 kat göğe çıkıp tanrıya gidip geliyor, deniyormuş. İranlılar bunun Çin topraklarında yaşayan bir kuş olduğunu, savunuyorlarmış. Çin edebiyatında “Cennet Kuşu” motifi büyük önem taşıyormuş. Bu kuş motifinin, “gök gürültüsü kuşu” adı altında Alaska’dan Güney Amerika’ya kadar bulunduğunu müşahade ettim. Çeşitli adlar almış ve efsanelere karışmış bu tanrısal kuş hikâyesi İ.Ö. en az 3000 yıllarında Sumerlilerde başlamış olduğunu gördük. Hüma kuşunun da aynı kaynaktan geldiği kuşkusuzdur Çünkü Sumer’in taıırısal bahçesinde, cennet bahçesindeki dalsız budaksız bir ağaç üzerine tünemiş bu kuş 7 kat göğe çıkıyor.

Görüldüğü gibi, Sumerlilerin İmdugud kuşu, Akatlılarda Anzu, Araplarda Anka, Zümrüdü Anka, İran’da Simurg, Hindlilerde Garuda, Türklerde Hüma adları altında çeşitli efsanelere konu olarak sürmüştür. Amerika yerlileri arasına kadar uzanan bu kuş motifi de Sumerlilere mi dayanıyor, yoksa hepsi birden daha önce var olan bir kültürden mi alınmıştır, bunu şimdi söyleyemiyoruz.

Sumer’de kahramanlar tanrılarla bağlantılı, insanüstü güçlere sahip. İlk işleri ülkeye zararlı olan büyük güçteki hayvanı öldürmek. Aynı motifi Türk kahramanlarında da buluyoruz.

Sumer’de 7 temel sayı olarak görülüyor. 7 dağ aşmak, 7 kapı geçmek, 7 kat gök, 7 tanrısal ışık, 7 ağaç gibi. Türklerde temel sayı 9 olmasına karşın 7 sayısı da bulunuyor. Ögel’e göre bu Mezopatomya’dan batı Türklerine geçmiş. Göktürk devrinde Kozmolojik bir anlam kazanmış. 7 iklim, 7 yıl, 7 gün, 7 gök kısrağı gibi (B. Ögel, s. 314).

Türklerde tanrı ülkeyi uygarlaştırıyor. Sumer inanışına göre de tanrılar şehirleri, kurumları yapıp insanlara vermişlerdir.

Türk Kaganı, tanrı tarafından çeşitli güçler verilerek insanları idare etmek üzere tahta oturtulmuştur. Sumer’de tanrılar şehir beylerini kendileri geçerek ve güçler vererek kendileri yerine ülkeyi idare ettiriyorlar

Türklerde dağlar tanrıya yakın sayıldığından kutsal olmuşlar. Kurbanlar verilmiş, dağlara. Sumer’de de dağlar tanrılarla insanlar arasında bağlantı kurdukları düşüncesiyle kutsal sayılmış. Onun için dağ olmayan Mezopotamya’da Sumerliler tanrı evlerini yapay tepeler üzerine yapmışlardır.

Sumerliler kendilerine “Karabaşlı” derlerdi. Bu deyimin Türklerde olup olmadığını merak ediyordum. Divan-ı Lûgat-it Türk, cilt III, s. 222’de, Türkler arasında erkek ve kadın kölelere “Karabaş” deyimi kullanıldığı yazılı. Manas destanında ise Manas ziyafete yalnız çağrıldığında “karabaşlı kişiyiz” demiş. Bu yalnız başımıza “yiğidiz” demekmiş (B. Ögel, s. 513). Alanguva hikâyesinde, Alanguva ışıktan olan çocukları için onların tanrı oğlu olduklarını, “karabaşlı” insanlarla karıştırılmamalarını söylüyor. 16

Sumer’de birbirine karşıt olan nesnelere kendi özelliklerini saydırarak atışmalar yaptırılmıştır. Kuş balık, bakır gümüş, kazma saban, yaz kış gibi. Bu Türklerde de varmış. Buna “aytışma” deniyor. Bunun örneğini Divan-ı Lûgat-it Türk yaz ile kışın atışması olarak buldum. 17 Konu değişik ama motif aynı. Türklerde de Sumer’de olduğu gibi yaz ve kış tanrıları bulunuyor.

Sumer bilgin ve yazarları vaktiyle yaratılmış ve düzenli olarak işleyen kozmik varlıkları ve kültür olaylarını m e kelimesi altında toplamışlardır. Bir tablet üzerinde 100’den fazla m e bulunmuşsa da bunların ancak 60 kadarı okunabilmiştir. Bu kelimenin anlamı bilinmiyor. Birbirlerine karşıt kavram ve nesneleri içeriyor gibi görünüyor. Kavga barış, doğru yanlış, beylik tanrılık, krallık çobanlık, yalancılık doğruluk, fahişelik gök cenneti fahişeliği gibi. 18 Bu tarz Türklerde de var: Tanrı şeytan, iyilik kötülük, bilgi cehalet, sadakat vefasızlık, yükseklik alçaklık, ölür yaşam gibi. Buna dualizm deniyor. Ögel’e göre İran mitolojisinden girmiş Türklere. Eski Türk Maniheizminde bunlar iki yıldız, daha doğrusu iki kök sembolü ile ifade edilmiş. Hayat ve ölüm ağacı kökleri olabileceği söylenmiş (B. Ögel, s. 421).

Burada Sumer kültürü ile Türk kültürü arasındaki parelellikleri elimden geldiğince özetlemeye çalıştım. Bunlara daha birçokları ekleneceğinden kuşkum yok. Rahmetli Prof. Bahaeddin Ögel’in belirttiği gibi, Türk efsane ve destanlarında komşularından, Mani dininden, budizmden, Lama dininden, İran’dan, Hrıstiyanlık ve Müslümanlıktan birçok etkiler bulunduğu anlaşılıyor. Sumer etkisi bunlar yoluyla mı gelmişti, yoksa vaktiyle aynı Topraklar üzerinde yaşamış olmalarından mı kaynaklanıyordu?

Bunu bugün söyleyecek durumda değiliz. Yalnız şunu belirtmeden geçemeyeceğim; Sumerlilerin yaradılış efsanesinden biraz farklı olan Babil yaradılış efsanesinden Türklerde bir iz bulamamam oldukça ilginç.

Aziz Atatürk’ün büyük bir içtenlikle arzuladığı bu tür araştırmaları, daha derin ve kapsamlı olarak genç kuşakların yapacağı ümidiyle sözlerimi bitiriyorum. Teşekkürlerimle.

DİPNOTLAR

* Sümerolog, 2. Kısım L. 51/4, Ataköy-İstanbul

1 Muazzez İlmiye Çığ, Sumerlilerden Yahudilik, Hıristiyanlık, Müslümanlığa Ulaşan Etkiler ve Din Kitaplarına Giren Konular, yayınlanmak üzere.

2 Prof. Dr. Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), cilt I, Ankara 1989.

3 Samuel Noah Kramer, History Begins at Sumer, Tarih Sumer’de Başlar, çeviren: Muazzez İlmiye Çığ. Ankara 1990 s. 64-69.

4 Türk Mitolojisi kitabında yaradılış efsanelerine ait sahifeler: s. 279, 432, 446, 451, 465, 466, 469, 475, 483, 486.

5 Samuel Noah Kramer, The Sumerian, Their History, Cultur and Caracter Chicago 1963, p. 150-151.

6 S. N. Kramer, a.g.e ., s. 123-124.

7‘ S.N. Kramer, a.g.e ., s. 203.

8 B. Ögel, a.g.e ., s. 111-112.

9 Thorkild Jacobsen, The Treasures of Darkness, A History of Mesopotamian Religion, Amerika 1978, p. 128.

10 S.N. Kramer, a.g.e ., s. 123-124.

11 Ay. es ., s. 43-44.

12 A .g.e ., s. 179-180.

13 Murat Uraz, Türk Mitolojisi, İstanbul 1992, s. 288-289.

14 Ay. es ., s. 288-289.

15 Bu kuşa ait ayrıntılı bilgi için bkz .: Jussi Aro, Anzu and Sumurgh, Kramer Anniversary, Volume, Alter Orient und Altes Testament, Band 25 (1976), p. 25-28. Araplar bu kuşun Kaf dağında yaşadığına, tüyünü ele geçirenlerin ölümsüz olacağına inanıyorlar.

16 Murat Uraz, a.g.e ., s. 323.

“ Divanü Lûgat-it Türk, Tercümeei: Besim Atalay, cilt I, e. 248, 529, III, s. 178, 278, 367. ‘° S.N. Kramer, a.g.e ., s. 116.

víkingr

Yüzbaşı

361 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Kraven

Yarbay

6141 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

víkingr

Yüzbaşı

361 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Kraven

Yarbay

6141 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

víkingr

Yüzbaşı

361 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

ISIS

Yüzbaşı

387 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Sümer-Mezopotamya ve Türk ilişkisi

Benzer içerikler